- रामजी आचार्य, एमफिल स्कलर, काठमाडौँ विश्वविद्यालय । शिक्षक : रिजेन्ट रेसिडेन्सियल स्कुल, धापाखेल, ललितपुर ।
विद्यार्थीहरूले गरेका सिर्जनाहरू कहिल्यै नराम्रा हुँदैनन्। उनीहरूको सिर्जनशीलता र क्षमताले सधैं सकारात्मक रूपमा मूल्याङ्कन गरिनु पर्छ। कुनै पनि क्षेत्रमा विद्यार्थीहरूले आफ्नो विचार र कल्पनालाई प्रयोग गरेर तयार गरेका सिर्जनाहरू उनीहरूको बुझाइ र अनुभवको उपज हुन्छन्। यस्तो सिर्जनाहरू उत्कृष्ट हुनका साथै उनीहरूको व्यक्तिगत विकासका लागि पनि महत्त्वपूर्ण हुन्छन् । यो लेखमा, हामी विद्यार्थीका सिर्जनाहरूको महत्त्व, मूल्याङ्कन गर्ने तरिकाहरू, र उनीहरूलाई हतोत्साही नगर्नु पर्ने कारणहरूको चर्चा गर्नेछौं।
सिर्जनशीलता र विद्यार्थी :
विद्यार्थीहरूमा सिर्जनशीलताको विकास गर्नु महत्त्वपूर्ण छ किनकि यसले उनीहरूलाई समस्या समाधान गर्न, नयाँ विचारहरू सोच्न, र आत्मविश्वास बढाउन मद्दत गर्दछ। सिर्जनशीलता भनेको केवल कलात्मक कार्यहरूमा मात्र सीमित हुँदैनस यो विज्ञान, प्रविधि, साहित्य, खेलकुद, र अन्य विविध क्षेत्रमा पनि लागु हुन्छ। सिर्जनशीलता भनेको नयाँ र मौलिक विचारहरूको उत्पत्ति हो, जुन कुनै पनि समस्याको समाधानमा नयाँ दृष्टिकोण ल्याउन सक्षम हुन्छ।
विद्यार्थीका सिर्जनाहरूको मूल्याङ्कन :
विद्यार्थीहरूले गरेका सिर्जनाहरूको मूल्याङ्कन गर्दा ध्यान दिनुपर्ने केही महत्वपूर्ण बुँदाहरू –
प्रयासको सराहना गर्नुस्- विद्यार्थीलहरूले गरेको प्रयास र मेहनतलाई सधैं सकारात्मक रूपमा लिनुपर्छ। उनीहरूको कडा परिश्रम र उत्साहलाई प्रोत्साहित गर्नु महत्त्वपूर्ण छ। उदाहरणका लागि, एक विद्यार्थीले तयार पारेको विज्ञान परियोजना पूर्ण रूपमा सफल नभए पनि, उसले देखाएको मेहनत र अनुसन्धानको प्रक्रिया प्रशंसनीय हुन सक्छ ।
सकारात्मक प्रतिक्रिया दिनुस्– सिर्जनात्मक कार्यहरूमा सकारात्मक प्रतिक्रिया दिने बानीले विद्यार्थीहरूलाई अगाडि बढ्न प्रेरित गर्छ। नकारात्मक टिप्पणीहरूले उनीहरूको आत्मविश्वास घट्न सक्छ। सकारात्मक प्रतिक्रिया दिने क्रममा, उनीहरूलाई के राम्रो भयो भन्ने कुरा बताउनु र त्यसको सराहना गर्नु पर्छ।
सुझाव र सुधारका उपायहरू – यदि कुनै सुधार गर्नुपर्ने ठाउँ छ भने, विद्यार्थीहरूलाई सुझाव दिनु र सुधारका उपायहरू बताउनु पर्छ। यसरी उनीहरूले आफ्नो क्षमता विकास गर्न सक्छन् । उदाहरणका लागि, यदि एक विद्यार्थीको कविता केही सुधार गर्नुपर्ने छ भने, उसलाई सुधारका उपायहरू र सुझावहरू दिनुपर्छ ताकि उसले आफ्नो लेखनकला सुधार गर्न सकून्।
रचनात्मक स्वतन्त्रता दिनुस्– विद्यार्थीहरूलाई आफ्ना विचारहरू व्यक्त गर्न र नयाँ कुराहरू प्रयास गर्न स्वतन्त्रता दिनुपर्छ। यसले उनीहरूको सिर्जनशीलतालाई अझै बढावा दिन्छ। रचनात्मक स्वतन्त्रता पाएपछि, विद्यार्थीहरूले आफूलाई अभिव्यक्त गर्न र आफ्नो क्षमताको परिक्षण गर्न स्वतन्त्रता अनुभव गर्छन्।
विद्यार्थीहरूलाई हतोत्साही नगर्नु– विद्यार्थीहरूको सिर्जनात्मकतालाई हतोत्साही गर्नु उनीहरूको मानसिक र भावनात्मक विकासमा बाधा पुर्याउन सक्छ। सिर्जनशीलतामा विविधता हुन्छ र यसलाई सम्मान गर्नुपर्छ। उनीहरूलाई आफ्नो धारणा व्यक्त गर्न स्वतन्त्रता दिनु पर्छ र उनीहरूको सोचाईलाई समर्थन गर्नु पर्छ।
आत्मविश्वासको विकास– विद्यार्थीहरूको आत्मविश्वासलाई बढावा दिनु महत्त्वपूर्ण छ। आत्मविश्वासले उनीहरूलाई नयाँ चुनौतीहरूको सामना गर्न सक्षम बनाउँछ। यदि उनीहरूको सिर्जनात्मकता हतोत्साही गरियो भने, उनीहरूको आत्मविश्वासमा कमी आउन सक्छ र भविष्यमा नयाँ कुराहरू प्रयास गर्न डराउन सक्छन्।
शिक्षण प्रक्रियामा समावेश गर्नुस् – सिर्जनात्मकता शिक्षण प्रक्रियाको अभिन्न हिस्सा हुनुपर्छ। यसले विद्यार्थीहरूको सिकाइ प्रक्रिया अझ प्रभावकारी बनाउँछ। सिर्जनशीलता शिक्षण प्रक्रियामा समावेश गर्दा, विद्यार्थीहरूले विषयवस्तुलाई गहिरो रूपमा बुझ्न सक्छन् र नयाँ तरिकाले सोच्न सक्छन्।
समावेशी वातावरण सिर्जना गर्नुस् – विद्यार्थीहरूलाई समर्थन गर्ने समावेशी वातावरण सिर्जना गर्नु महत्त्वपूर्ण छ। यस्तो वातावरणले उनीहरूलाई आफ्नो सिर्जनशीलतालाई पूर्ण रूपमा अभिव्यक्त गर्न मद्दत गर्दछ। समावेशी वातावरणमा, विद्यार्थीहरूले आफूलाई सुरक्षित महसुस गर्छन् र आफ्नो क्षमताको परिक्षण गर्न इच्छुक हुन्छन्।
विद्यार्थीहरूको सिर्जनाहरू कहिल्यै नराम्रा हुँदैनन्। उनीहरूको बुझाइ र अनुभव अनुरूपका उत्कृष्ट कृतिहरू हुन्छन् । उनीहरूलाई हतोत्साही नगरी प्रोत्साहन गर्नुपर्छ र सिर्जनात्मक कार्यहरूमा उत्साह भर्नुपर्छ। यसले उनीहरूको व्यक्तित्व विकासमा ठुलो योगदान पुर्याउँछ र भविष्यमा पनि उनीहरूलाई सफल बनाउँछ।
हाम्रो समाज र शिक्षा प्रणालीले विद्यार्थीहरूको सिर्जनात्मकता र क्षमतालाई सकारात्मक दृष्टिकोणले मूल्याङ्कन गर्नुपर्छ र उनीहरूको उज्ज्वल भविष्यको निर्माणमा सहयोग पुर्याउनु पर्छ। सिर्जनात्मकता भनेको केवल एक गुण मात्र होइन, यो एक जीवनशैली हो जसले विद्यार्थीहरूको भविष्य उज्ज्वल बनाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ।
